Een ‘endgame’ voor rookwaren: fictie of realiteit?

Een duidelijk uitdoofscenario dus, waarbij de Nederlandse krantenwinkels (vaak omschreven als 'gemakswinkels') weten dat ze nog exact tien jaar rookwaren kunnen verkopen. Of omgekeerd gesteld: ze krijgen tien jaar de kans om hun activiteit om te bouwen en de verkoop van rookwaren geleidelijk af te bouwen. In België is de situatie op dat vlak veel minder duidelijk. De overheid neemt al jaren maatregelen die het roken ontmoedigen, met de accijnsverhogingen als meest zichtbare exponent. Onder andere zelfstandigenorganisatie Unizo sprak al meermaals het argument uit dat de overheid daarmee een gespleten situatie creëert: enerzijds wordt roken ontraden, maar blijft het toegestaan, anderzijds krijgen de verkopers het almaar lastiger om rookwaren rendabel te verkopen.

Enkele jaren geleden opperde de overheid (via toenmalig minister van Volksgezondheid Onckelinx) voor het eerst het idee om de verkoop van rookwaren te beperken tot de krantenwinkels. In 2019 schoof de FOD Economie het idee opnieuw naar voor. Samen met de KULeuven en de UCLouvain maakte de FOD toen een analyse van de economische en financiële situatie van de onafhankelijke dagbladhandels. “De toekomst van de sector van de onafhankelijke dagbladhandels moet zowel bestaan uit een logica van overgang naar andere activiteiten als uit een versterking van bestaande activiteiten met bepaalde mogelijkheden”, schreef de FOD toen. De onderzoekers schetsten een reeks van ingrepen die moeten toelaten om de onafhankelijke dagbladhandel te herwaarderen. Exclusiviteit voor de verkoop van rookwaren werd daarin expliciet aangehaald.

Veel animo ontstond er echter niet. Dat is niet geheel verwonderlijk gezien het belang van deze productcategorie voor de supermarkten. Bij de aankondiging van de nieuwe accijnsverhoging door de regering De Croo leek de ballon zelfs de andere kant uit te waaien. De Stichting Tegen Kanker pleitte in haar commentaar voor een algemene inkrimping van de rookwarenverkoop en een verbod in meerdere winkeltypes, waaronder de krantenwinkels mits reconversiemaatregelen. Gevraagd naar een verdere reactie daarop liet Suzanne Gabriëls, expert tabakspreventie bij de Stichting Tegen Kanker, ons weten dat ze in Het Belang van Limburg deels verkeerd geciteerd was. “Die uitspraak kwam er in een gesprek over een ‘endgame’ voor roken”, zegt ze. “We willen dat op termijn ook de krantenwinkels geen sigaretten meer verkopen, maar dat daartoe hulp moet geboden worden aan de sector.”

Gabriëls verwijst naar vijf concrete adviezen die de Stichting bij de Commissie Gezondheid van het federale parlement neerlegde. Het vijfde (en minst prioritaire dus) gaat over de inperking van het aantal verkooppunten en verdient wat meer aandacht. Stichting tegen Kanker toont zich daarin voorstander van een onmiddellijk verbod op de verkoop van tabaksproducten in supermarkten en benzinestations en pleit ook daar al voor compensatiemaatregelen. Met die maatregel gaat de Stichting Tegen Kanker dus wel voor een systeem dat in eerste instantie meer rokers naar de krantenwinkels moet brengen. “De verkoop van tabak beperken tot krantenwinkels biedt de dagbladhandelaars ademruimte door meer omzet via tabak”, staat er. Al volgt de nuance snel: “Zo maak je deze winkels echter net meer afhankelijk van de verkoop van tabaksproducten terwijl wij ze liever zien reconverteren naar een andere business dan het verkopen van een dodelijk product. Er moet samen met deze sector een reconversieplan worden uitgewerkt (eventueel met financiële incentives vanuit hogere tabakstaksen) waarin ook een einddatum voor het verkopen van producten op basis van tabak wordt opgenomen (een fade-out).”